Reactie FFF op onderzoek ombudsman naar knelpunten in vrouwenopvang

Rapport ombudsman bevestigt dat er veel mis is in de vrouwenopvang; maar de doelgroep wordt niet bij het vervolg betrokken.

Vorig jaar ontstond de nodige commotie toen vrouwen – met steun van Femmes for Freedom – wegliepen uit de vrouwenopvang van de Blijf Groep in Heemskerk en naar de pers stapten met klachten. Er ontstond een vreemde situatie, waarbij de rijksoverheid op kamervragen antwoordde dat de verantwoordelijkheid bij de lokale overheden lag en de lokale overheid het heel normaal vond dat er nooit inspecties van de opvang plaatsvonden. De verantwoordelijk wethouder van D66 in Haarlem liet een rapport opstellen, waaruit zou blijken dat de klachten sterk overdreven waren. In zijn brief aan de gemeenteraad beschuldigde hij Femmes for Freedom expliciet van het overdrijven van de klachten. De eerdere bevestiging van een deel van de klachten in een ander rapport (in opdracht van de Blijf Groep zelf gemaakt) was daarmee volgens hem ook van tafel. De Blijf Groep spande met subsidiegeld een kort geding aan tegen Femmes for Freedom, om Femmes for Freedom te dwingen te stoppen met klagen over misstanden bij de Blijf Groep, dat ze natuurlijk verloor.

Nu ligt er een rapport van de ombudsman, over de vrouwenopvang in het algemeen. Het rapport bevestigt een aantal structurele misstanden in de vrouwenopvang, waar de vrouwen en Femmes for Freedom eerder al op wezen. Als vrouwen in de vrouwenopvang terecht komen, komen ze in een bureaucratisch proces terecht, dat zijzelf niet begrijpen, maar dat de instellingen ook niet begrijpen of in ieder geval niet goed uitvoeren. De ingewikkelde bureaucratie leidt er toe dat vrouwen schulden opbouwen in de opvang en zelfs in de opvang in armoedige omstandigheden leven. De ombudsman signaleert dat vrouwen bij binnenkomst allerlei papieren moeten ondertekenen, waar zij “mentaal gezien niet aan toe zijn en waarvan zij de gevolgen niet altijd kunnen overzien.” Hoewel wettelijk verplicht, wordt door de opvang doorgaans geen beschikking afgegeven, zodat vrouwen niet weten waar ze aan toe zijn en bijvoorbeeld niet weten dat ze in beroep kunnen gaan als ze het niet eens zijn met de hoogte van de eigen bijdrage. Veel vrouwen blijken niet eens te weten dat ze een eigen bijdrage moeten gaan betalen. De ombudsman constateert dat de hulpverlening in de vrouwenopvang gebaseerd is op het zelfredzaam maken van vrouwen, maar dat die zelfredzaamheid een illusie is. Hoewel wettelijk verplicht, ontbreekt een onafhankelijke clientondersteuning.

Fantastisch dat dit rapport er nu is; geweldig dat het instituut nationale ombudsman bestaat. Maar hoe nu verder? De ombudsman doet twee aanbevelingen: 1) aan het ministerie van VWS om als systeemverantwoordelijke de regie te nemen en adequaat, samen met het ministerie van SZW en andere betrokken partijen aan de slag te gaan. En 2) aan de gemeenteraden om zich te laten informeren door het college van B&W over hoe de situatie ten aanzien van de vrouwenopvang in hun gemeente is gesteld. Nuttige aanbevelingen, maar waar is de doelgroep? Moet die niet eens betrokken worden bij de verbetering van de situatie? In Haarlem heeft de gemeenteraad zich laten informeren, en heeft dat geholpen? Als de ambtenaren die eerder op kamervragen precies weten te antwoorden waarom de klachten van vrouwen onzin waren en waarom het ministerie geen aktie hoefde te ondernemen, nu de regie gaan nemen, wat zal er dan gebeuren? Femmes for Freedom voorspelt dat het ministerie van VWS met papieren voorstellen zal komen, die dan besproken worden met de gemeentes en de organisaties die de vrouwenopvang uitvoeren. Men zal er zorgvuldig op toezien dat de doelgroep zelf en activisten als Femmes for Freedom niet bij dit proces betrokken worden. Noem ons cynisch, maar zolang een directeur van een vrouwenopvangorganisatie meer dan de minister-president verdient, hebben wij er weinig vertrouwen in dat de armoedeproblematiek in de opvang wordt opgelost. De ene papieren werkelijkheid zal door een nieuwe papieren werkelijkheid worden vervangen.

Voor echte verbetering van de vrouwenopvang herhaalt Femmes for Freedom zijn eerdere suggesties: betrek de doelgroep, zorg voor onafhankelijk en regelmatig toezicht (waar vrouwen uit de doelgroep deel van uitmaken).