Verborgen vrouwen

Vrijheid is helaas niet voor iedereen vanzelfsprekend, zelfs niet in Nederland. Dit geldt met name voor zogeheten ‘verborgen vrouwen’. Dit zijn vrouwen die door hun partner en/of schoonfamilie gedwongen worden om geïsoleerd te leven. Vaak gaat dit gepaard met psychische intimidatie of (dreiging met) fysiek geweld. Ze mogen amper of helemaal niet naar buiten. In de sociale wetenschappen wordt dit ‘negative social control’ of ‘intiem terrorisme’ genoemd. Hoewel dit strafbaar is, komt deze situatie nog steeds te vaak voor. In deze handreiking delen we waardevolle informatie over het herkennen van verborgen vrouwen. Ook geven we tips aan buitenstaanders en hulpverlener over wat ze kunnen doen om hen te helpen.

Soorten verborgen vrouwen

Hoewel iedere situatie anders is, heeft Femmes for Freedom in grote lijnen vier categorieën verborgen vrouwen geconstateerd:

1. Huwelijksmigranten: Vrouwen die naar Nederland komen vanuit het buitenland om te trouwen met hun aanstaande echtgenoot die al in Nederland woont, ook wel bekend als 'importbruiden'. Er zijn ook vrouwen die in Nederland wonen en waarvan de man uit het buitenland komt, de 'importbruidegom'. Als deze mannen overgaan tot het isoleren, controleren en eventueel opsluiten van hun vrouw, is dat vaak omdat ze zich bedreigd voelen in hun mannelijkheid.

• Nederlandse verborgen vrouwen: Vrouwen met een migratieachtergrond die hier geboren en getogen zijn. Ze worden gecontroleerd en beperkt in hun vrijheid door hun partner en/of schoonfamilie. Deze categorie kan verder onderverdeeld worden in:
  • Vrouwen van wie de man ook in Nederland is geboren en getogen, maar een migratieachtergrond hebben.
  • Vrouwen die op latere leeftijd geïsoleerd, gecontroleerd, mishandeld en eventueel opgesloten worden, omdat de man door ziekte afhankelijk is van de vrouw.
  • Vrouwen die gescheiden zijn van hun man, maar nog steeds gecontroleerd worden door haar ex-schoonfamilie en/of ex-man.
  • Ook ongehuwde, thuiswonende vrouwen die hier geboren en getogen zijn, kunnen te maken krijgen met constante controle, verantwoording moeten afleggen of zelfs thuis opgesloten worden. Zowel vaders, broers als moeders kunnen hierbij daders zijn, uit angst dat de jonge vrouw ‘verwesterd’ of ‘onkuis’ gedrag vertoont of bijvoorbeeld een vriendje heeft. De jonge vrouwen mogen wel naar school en eventueel een bijbaan hebben, maar dit zijn de enige vrijheden die ze wordt toegestaan. Deze vorm van negatieve sociale controle en dwang kan leiden tot gedwongen achterlating, gedwongen huwelijken, eerwraak en andere geweldssituaties. Sommige ‘verborgen dochters’ trouwen uit wanhoop met iemand om te ontsnappen aan de nare thuissituatie.
  • Er zijn ook mannelijke huwelijksmigranten die door hun vrouw en schoonfamilie gecontroleerd, opgesloten en/of mishandeld worden, hoewel dit een kleine groep betreft.

3. Nederlandse verborgen vrouwen in het buitenland: Dit betreft vrouwen met een migratieachtergrond die in Nederland zijn geboren en getogen, maar momenteel in het buitenland wonen.

4. Vrouwen van expatmannen en kennismigranten: Voor expats is inburgeren niet verplicht, ook niet voor hun vrouwen die overkomen. Dit zorgt voor een kwetsbare en afhankelijke situatie van de vrouw.

Ernstige, matige en lichte verborgenheid

Verborgen vrouwen kampen met verschillende problemen, afhankelijk van de mate en de vorm van haar verborgenheid. Ze hebben vaak te maken met psychosomatische klachten, wat verwijst naar lichamelijke symptomen met een psychische oorsprong. Daarnaast komen depressies en angststoornissen vaak voor. Door hun situatie zijn verborgen vrouwen niet in staat zich te ontwikkelen en deel te nemen aan de samenleving. We onderscheiden hierbij drie niveaus: ernstige, matige en lichte verborgenheid.

Ernstige verborgenheid: In deze situatie komt een vrouw vrijwel nooit buiten. Ze wort fysiek opgesloten of binnenshuis gehouden door intimidatie of dwang. Soms heeft ze zelfs binnen niet de vrijheid om zich ongehinderd te bewegen. Deze vorm van verborgenheid kan variëren van uitbuiting, mensenhandel en gedwongen prostitutie tot situaties waarin een echtgenoot en/of schoonfamilie deze beperkingen opleggen op basis van zeer traditionele waarden.

Matige verborgenheid: Hier heeft een vrouw beperkte bewegingsvrijheid en mag ze nooit alleen naar buiten. Haar isolatie kan voortkomen uit sociale controle, geweldssituaties, financiële afhankelijkheid van echtgenoot en/of schoonfamilie, of ze kan niet scheiden om diverse redenen. Ze verblijft thuis, mogelijk met de kinderen, en verzorgt het huishouden. Activiteiten buitenhuis, zoals taallessen of een opleiding, onderneemt ze niet. Hierdoor komt ze niet in contact met de Nederlandse samenleving en mist ze sociale contacten. Het komt vaak voor dat hele families in dezelfde straat wonen, maar dat vrouwen onder druk van hun families niet naar buiten gaan.

Lichte verborgenheid: In deze mate van verborgenheid is de vrouw niet fysiek opgesloten. Ze heeft wel de vrijheid om naar buiten te gaan, maar ervaart zelf een gevoel van onvermogen. Deze lichtere vorm van verborgenheid kenmerkt zich vaak door een gebrek aan sociale activiteiten en zelfopgelegd isolement. De vrouw kan bijvoorbeeld zijn opgegroeid in een omgeving waarin haar moeder een verborgen leven leidde, of ze is zelf grootgebracht als een verborgen dochter. Ze heeft de situatie geaccepteerd of is er simpelweg aan gewend geraakt en beseft mogelijk niet dat haar omstandigheden inmiddels zijn veranderd en dat niemand haar nog tegenhoudt.

Geweld

Verborgen vrouwen kunnen geconfronteerd worden met diverse vormen van geweld, waaronder huiselijk, seksueel, psychisch, fysiek en eergerelateerd geweld. Daarnaast kan er sprake zijn van 'digitaal geweld', dat zich manifesteert in online bedreigingen of chantage met privéfoto's. Dit kan ook gebeuren door vrouwen de toegang tot internet of de huistelefoon te ontzeggen, of door hun smartphone af te pakken. In sommige situaties worden zelfs camera's in huis opgehangen om de vrouw te controleren, zoals het geval was bij Fatima uit Rotterdam. Lees hier hoe zij vijf jaar lang door haar man werd opgesloten in huis.

Transnationaal geweld

We spreken van ‘transnationaal geweld’ wanneer een vrouw te maken krijgt met gedwongen achterlating in het buitenland, waar ze wordt blootgesteld aan verschillende vormen van geweld. Ze kan worden opgesloten, uitgehuwelijkt of het slachtoffer worden van moord.

Huwelijkse gevangenschap

De vrouw kan ook in een situatie van huwelijkse gevangenschap terechtkomen. Ze zit dan tegen haar wil in gevangen in een (religieus) huwelijk, omdat de partner niet van haar wil scheiden. Huwelijkse gevangenschap gaat vaak gepaard met andere vormen van geweld. Zo vindt er vaak chantage, polygamie, dreigen met of plegen van (eergerelateerd) geweld, fysieke en emotionele mishandeling, afnemen van persoonlijke eigendommen, ontvoering van kinderen en verkrachting plaats.

Femicide

Gedwongen isolement kan zelfs leiden tot femicide: de moord op een vrouw, puur omdat ze een vrouw is. Het is de meeste extreme vorm van geweld tegen vrouwen. De schrijnende zaken van Yasmeen en Negar zijn hier bekende voorbeelden van. Yasmeen werd jarenland vernederd en mishandeld. Haar lichaam werd in februari 2015 gevonden in een bos in Drenthe. Ze bleek gewurgd door haar echtgenoot. In 2019 werd Negar gewurgd door haar kersverse echtgenoot. In haar korte huwelijk had ze al te maken gehad met mishandeling.  

Is er sprake van geweld?

Als er sprake is van geweld (psychisch, fysiek, seksueel) jegens de vrouw of de kinderen, is het van essentieel belang direct actie te ondernemen.

• Bel in een noodgeval 112.
• Doe een melding bij instanties, zoals Veilig Thuis en de politie.
• Probeer de vrouw te overtuigen zelf een melding of aangifte te doen. Leg uit dat het van groot belang is; dergelijke meldingen en aangiftes kunnen later dienen als bewijsstukken die haar verhaal ondersteunen.

Signalen verborgen vrouwen

Er zijn verschillende signalen die op een situatie kunnen duiden waarin er sprake is van een verborgen vrouw. Het is belangrijk om deze signalen serieus te nemen en erop te letten bij het identificeren van vrouwen in dergelijke situaties.

Situatie van de verborgen vrouw:

• Een verborgen vrouw is iemand die, door angst of langdurige blootstelling aan de situatie, niet meer in staat is voor zichzelf op te komen.

Controle en beperkingen:

• Deze vrouwen leven onder voortdurende controle. Ze mogen weinig tot niets zelfstandig doen en zijn mogelijk gedwongen om bij de schoonfamilie in te wonen.

Gezondheidsproblemen:

• Vaak vertonen verborgen vrouwen gezondheidsproblemen, zowel mentaal als fysiek, als gevolg van hun onderdrukte situatie.

Sociale isolatie:

• De verborgen vrouw verschijnt zelden of nooit in het openbaar, zoals op het schoolplein, op ouderavonden of tijdens het doen van boodschappen. Of ze komt alleen op afspraken als ze wordt vergezeld door haar schoonfamilie of partner.

Etnische diversiteit:

• De meeste verborgen vrouwen hebben naast de Nederlandse nationaliteit ook een andere etniciteit. Dit benadrukt dat deze situaties zich voordoen in diverse culturele contexten.

Financiële afhankelijkheid:

• Verborgen vrouwen bevinden zich vaak in een financieel afhankelijke positie ten opzichte van hun schoonfamilie en/of partner. Ze hebben geen zeggenschap over hun eigen financiën, waarbij hun eigen bankrekening soms wordt gecontroleerd of zelfs hun bankpas wordt afgenomen. Hierdoor zijn ze voor hun essentiële levensbehoeften afhankelijk van hun echtgenoot, schoonfamilie of van betrokken buitenstaanders.

Impact op kinderen:

• Kinderen kunnen het slachtoffer worden van de situatie, zowel door getuige te zijn van het geweld als doordat het geweld zich soms ook op hen richt.

Diversiteit van slachtoffers:

• Het kan vrouwen van alle leeftijden, taalvaardigheid en opleidingsniveaus overkomen.

Angst voor hulp:

• Verborgen vrouwen zijn zelden alleen en leven onder permanente controle, wat hun mogelijkheden om hulp te zoeken beperkt. Soms willen verborgen vrouwen geen hulp, omdat ze bang zijn dat dit zal leiden tot meer problemen en/of geweld.

Wat kun je als buitenstaander doen?

Als buitenstaander kun je een grote impact hebben op het leven van deze vrouwen. Je kunt hen ondersteunen bij het herwinnen van hun vrijheid, veiligheid en waardigheid door de signalen te herkennen, naar hen te luisteren en praktische handelingsperspectieven aan te bieden. Op deze manier kun je hen de kracht geven en in staat stellen om hun lot in eigen handen te nemen. Tips over hoe je dit kunt aanpakken:

Grijp in wanneer nodig:

• Twijfel niet om in te grijpen als je het gevoel hebt dat het nodig is. Je interventie kan een cruciale impact hebben op het leven van deze vrouwen.

Toon belangstelling:

• Laat zien dat je betrokken bent en vraag regelmatig hoe het met haar gaat. Het opbouwen van vertrouwen is een uitdaging voor een verborgen vrouw, maar geef niet op.

Toon begrip voor haar angsten:

• Probeer haar angsten te begrijpen en benadruk dat er in Nederland hulp beschikbaar is voor haar problemen. Laat haar zelf haar eigen tempo bepalen en oefen geen druk uit, om haar niet af te schrikken.

Maak haar bewust van haar rechten:

• In Nederland heeft iedereen het recht om zelf beslissingen te nemen over het eigen leven. Verborgen vrouwen zijn zich vaak niet bewust van deze rechten en leggen zich noodgedwongen neer bij hun situatie. Als buitenstaander kun je een essentiële rol spelen door haar te informeren en bewust te maken van deze rechten.

Maak haar bewust van strafbaarheid:

• Bij gedwongen opsluiting is sprake van een misdrijf. Houd er rekening mee dat er meerdere strafbare feiten mee kunnen spelen, zoals diefstal, mishandeling en ontvoering van kinderen. Benadruk dat zij niet alleen staat in deze situatie en dat de daders strafbaar zijn.

Moedig haar aan om hulp te zoeken:

• Verzeker haar ervan dat het aanvaarden van hulp een normale stap is en dat zij zich niet hoeft te schamen om gebruik te maken van hulpinstanties, zoals vrouwenopvang, GGZ of Veilig Thuis. Attendeer haar op het feit dat er diverse instanties zijn die hulp kunnen bieden, variërend van taalcursussen tot computerlessen. In Nederland is er altijd hulp beschikbaar.

Vertrouwelijkheid van hulpverleners:

• Leg uit dat Nederlandse professionals zich strikt aan beroepsgeheim houden en geen informatie zullen delen met de partner of schoonfamilie. Maak ook duidelijk dat hulpverleners betrouwbaar zijn.

Vrouwen met kinderen:

• Vrouwen met kinderen aarzelen vaak om hulp te zoeken, waardoor ze in hun situatie blijven. Benadruk dat haar kinderen niet zullen worden afgenomen als ze hulp accepteert. Als ze overweegt te ontsnappen, kan ze haar kinderen meenemen naar de vrouwenopvang. Vaak willen de vrouwen niet naar de opvang, uit angst om als 'eerloos' en 'hoer' te worden gezien. Verminder haar zorgen door te benadrukken dat de vrouwenopvang een ondersteunende gemeenschap is die zich richt op het herstel en welzijn van vrouwen en kinderen.

Angst voor beïnvloeding:

• Heeft ze angst dat haar kinderen worden beïnvloed door haar partner en/of schoonfamilie? Leg dan uit dat professionals de situatie zorgvuldig kunnen inschatten. Het is van vitaal belang dat ze begrijpt dat er deskundige ondersteuning beschikbaar is om haar en haar kinderen te beschermen.

Contact met school:

• Informeer haar dat ze ook contact kan opnemen met de school en de situatie kan bespreken met een schoolmaatschappelijk werker, leraar of peuterspeelzaalleidster.

Overleg met medische professionals:

• Wijs op de mogelijkheid om de situatie te bespreken met de arts van het consultatiebureau of de huisarts.

Belang van documenten bij vertrek:

• Wijs op het belang van het meenemen van essentiële documenten als ze overweegt het huis te verlaten, waaronder een paspoort, verblijfsvergunning en verzekeringspasje. Als ze kinderen heeft, is het belangrijk dat ze ook hun documenten meeneemt.

Wat kun je als hulpverlener doen?

Ben jij een hulpverlener en probeer je een vrouw te helpen die geïsoleerd wordt? Lukt dat niet goed en weet je niet waar je rekening mee moet houden? Of kun je wel wat richtlijnen gebruiken? De eerdergenoemde tips voor buitenstaanders zijn ook van toepassing op jou. Graag voorzien we je van aanvullende tips die specifiek gericht zijn op jouw functie:

Onderzoek het niveau van verborgenheid:

• Onderzoek van welk niveau van isolatie de hulpzoekende ervaart, zodat je weet waar je rekening mee moet houden.

Regel een tolk:

• Als de vrouw de taal niet goed beheerst, zorg dan voor een tolk om effectieve communicatie mogelijk te maken.

Financiële afhankelijkheid:

• Onthoud dat deze vrouwen vaak over weinig of geen financiële middelen beschikken.

Actieve opvolging:

• Als je gedurende lange tijd niets hebt vernomen van de hulpzoekende, ga hier actief achteraan. Het kan zijn dat ze geen mogelijkheid meer heeft gehad om contact op te nemen.

Beperk het aantal betrokken hulpverleners:

• Zorg ervoor dat er niet te veel hulpverleners bij een zaak betrokken zijn. Elke hulpverlener heeft bepaalde belangen; een strijd hierover kan nadelig uitpakken voor de vrouw.

Informatiedeling:

• Bij samenwerking met meerdere professionals is het cruciaal dat zij alle relevante informatie met elkaar delen.

Persoonlijke inschatting:

• Plan huisbezoeken in om de situatie persoonlijk te beoordelen.

Als je iemand kent of vermoedt dat zij een verborgen vrouw is, kun je haar de folder 'Ontsnap uit je huis' van Femmes for Freedom meegeven of in jouw praktijk verspreiden. Deze flyer is beschikbaar in 8 talen, namelijk Arabisch, Engels, Farsi, Frans, Somalisch, Tigrinya, Turks en Urdu.

Als de vrouw moeite heeft met lezen of thuis geen folder kan of mag bewaren, kun je haar doorverwijzen naar deze pagina op onze website. Wij hebben concrete handelingsperspectieven ontwikkeld voor verborgen vrouwen. Als je deze wilt opvragen of meer informatie wilt, neem dan contact met ons op.

Verborgen vrouwen en de Nederlandse wet

Verborgen vrouwen worden geconfronteerd met meer problemen dan alleen gedwongen isolement. In deze context benoemen we de relevante wetsartikelen waar een vrouw mee te maken kan krijgen en waar zij een beroep op kan doen als zij wil ontsnappen aan haar situatie en de daders wil laten berechten. De daders zijn namelijk strafbaar voor het gedwongen isoleren van een vrouw en de gevolgen daarvan.

Het is cruciaal dat een verborgen vrouw zich bewust is van haar volledige juridische rechten. De dader is alleen strafbaar wanneer er bewijs is waarmee het slachtoffer kan aantonen dat er sprake is van gedwongen isolement. Dergelijke bewijsstukken omvatten aangiftes, meldingen en getuigenverklaringen. Het is daarom essentieel om altijd aangifte te doen of een melding te maken, zodat de positie van het slachtoffer versterkt wordt. Als hulpverlener heb je ook de mogelijkheid om een melding te doen en kun je vrouwen ondersteunen bij het zelf indienen van aangiftes of meldingen. Je kan op de volgende wetsartikelen een beroep doen als het gaat om gedwongen isolement:

Artikel 242, Verkrachting; Als jij als vrouw geen seks wilt, zelfs binnen een huwelijk, ben je niet verplicht tot seks. Indien je wordt gedwongen, wordt dit beschouwd als verkrachting. Degene die jou hiertoe dwingt, is strafbaar. Sommige vrouwen voelen het als een verplichting binnen de huwelijkse positie en hebben moeite om te weigeren als hun partner seks wil. In Nederland hanteren wij echter andere normen.

Artikel 273f, Mensenhandel; Gedwongen isolement wordt beschouwd als een vorm van mensenhandel. Vrouwen die zich in deze situatie bevinden worden afgeperst, misleid en misbruikt. Ze worden op verschillende manieren uitgebuit, variërend van seksuele uitbuiting tot gedwongen arbeid, waarbij ook alle huishoudelijke taken worden opgelegd.

Artikel 279, Kinderontvoering; Verborgen vrouwen worden gechanteerd met de veiligheid van hun kinderen, wat kan leiden tot kinderontvoering. In sommige gevallen worden kinderen achtergelaten of ontvoerd door de schoonfamilie en/of vader.

Artikel 282, Misdrijven tegen de persoonlijke vrijheid; Gedwongen isolement is een schending van iemands persoonlijke vrijheid, waarbij deze wordt ontnomen of beperkt.

Artikel 284, Dwang; Verborgen vrouwen ervaren voortdurende dwang, waarbij alles, inclusief isolement en huishoudelijke taken, wordt opgelegd door middel van geweld, bedreiging en chantage.

Artikel 285b, Belaging; Belaging, oftewel inbreuk op de persoonlijke levenssfeer, komt voor bij verborgen vrouwen. Naast het ontnemen van persoonlijke vrijheid, wordt hun levenssfeer geschonden doordat ze deze zelf niet kunnen invullen. Zelfs na ontsnapping kan dit nog steeds van toepassing zijn in de vorm van stalking.  

Artikel 300, Mishandeling; Gedwongen isolement gaat vaak gepaard met zowel lichamelijke als psychische mishandeling.

Artikel 310, Diefstal; Vrijwel alle verborgen vrouwen worden geconfronteerd met diefstal. Bij hun huwelijk nemen ze vaak goud en geld mee, maar zodra ze trouwen, neemt de schoonfamilie en/of partner deze bezittingen in bewaring, waarna ze deze nooit meer terugzien. Zelfs de vrouwen die mogen werken, worden bestolen van hun salaris en kostbare sieraden.

Publicaties

Femmes for Freedom zet zich actief in voor het belichten van de uitdagingen waarmee verborgen vrouwen worden geconfronteerd. We hebben een aanzienlijke hoeveelheid publicaties geproduceerd die waardevolle inzichten bieden in dit complexe probleem. Voor een overzicht van al onze publicaties over verborgen vrouwen, kun je terecht op onze pagina publicaties. Voer de zoekterm 'verborgen vrouwen' in het zoekveld in of vink 'verborgen vrouwen' aan in de zijlijn om direct toegang te krijgen tot al onze relevante publicaties.

Daarnaast hebben we actief deelgenomen aan twee wetenschappelijke rapporten, namelijk ‘Verborgen Vrouwen: een vergeten groep’ en ‘In gesprek met verborgen vrouwen en voormalig verborgen vrouwen’, waardoor we ons engagement voor grondig onderzoek en bewustmaking over dit onderwerp hebben versterkt. Het is vermeldenswaardig dat andere rapporten die de problematiek van verborgen vrouwen behandelen en de bijbehorende cijfers als 'dark figures' erkennen.