Gedwongen achterlating

Slachtoffers zijn vaak jongeren tussen 11 en 18 jaar en vrouwen tussen 18 en 35 jaar. Reis- en verblijfsdocumenten worden van het slachtoffer afgenomen om te voorkomen dat ze terugkeren naar Nederland. Het slachtoffer zit vast in het buitenland en terugreizen zonder de nodige papieren is niet mogelijk. Achterlating gebeurt vaak in vakantietijd. De situatie wordt nog moeilijker als het slachtoffer een afhankelijke verblijfsvergunning heeft. Dan is het verblijfsrecht in Nederland gekoppeld aan het huwelijk. Bovendien kunnen vrouwen in sommige landen niet reizen zonder toestemming van de echtgenoot. Het slachtoffer verkeert in het buitenland vaak in een afhankelijke en/of geïsoleerde positie en kan in geweldsituaties terechtkomen.

Voorbeelden van redenen voor achterlating:

• Angst dat kinderen de cultuur, geloof en/of moedertaal verliezen; opvoedproblemen; voorkomen of corrigeren van slecht gedrag in de ogen van de familie, zoals verkeerde vrienden, slechte schoolprestaties, homoseksuele geaardheid, voorhuwelijkse seks; uithuwelijking; vrouwelijke genitale verminking; huwelijksproblemen tussen ouders; aantasting van de familie-eer; vrouw verkeert in huwelijkse gevangenschap.

Welke rechten heeft iemand?

• In Nederland hebben meerderjarigen het recht om te wonen waar ze willen.
• Ouders van minderjarigen hebben het recht om de woonplaats van hun kind te bepalen. De ouders blijven wel verantwoordelijk voor de gezondheid en de veiligheid van hun kind. Bij achterlating laten ouders voor lange tijd na om de basisbehoeften zoals voeding, kleding, onderdak, bescherming, (medische) verzorging en leefruimte voor hun kind te verzorgen. Daarom is achterlating een vorm van kindermishandeling. De rechter mag het gezag van de ouders (tijdelijk) beëindigen als er sprake is van achterlating.
• Gedwongen achterlating kan strafbaar zijn. De dader kan een gevangenisstraf van twee jaar krijgen.
• Terugkeren is moeilijker als het slachtoffer een afhankelijke verblijfsvergunning heeft en minder dan drie jaar in Nederland heeft gewoond. Alleen in bijzondere gevallen kan het slachtoffer recht hebben op een zelfstandige verblijfsvergunning in Nederland.

Hoe herken ik gedwongen achterlating?

Het is belangrijk dat professionals, hulpverleners en omstanders gedwongen achterlating vroegtijdig signaleren, dus voordat het slachtoffer in het buitenland is. Eenmaal in het buitenland is het veel moeilijker om terug te keren.  Signalen zijn soms moeilijk te herkennen. Signaallijsten zijn niet volledig en de meeste signalen kunnen ook op andere problemen wijzen. Het is belangrijk dat het u opvalt wanneer een situatie afwijkt van het normale gedrag. De signalen verschillen per doelgroep.

Deze signalen zouden kunnen wijzen op (potentiële) gedwongen achterlating van minderjarige jongeren: 

• Onverklaarbare afwezigheid op school; bang om op vakantie te gaan; niet terugkomen uit land van herkomst; extreme controle door familieleden; gedragsverandering (bang, boos, teruggetrokken); kindermishandeling; uithuwelijking; verhuizen of terugkeren naar land van herkomst; conflicten tussen ouders en het kind; weglopen van huis; kind gaat onverwachts en/of buiten de schoolvakanties om op vakantie naar het buitenland.

Deze signalen zouden kunnen wijzen op (potentiële) gedwongen achterlating van volwassen vrouwen:

• Mag niet beschikken over eigen identiteitsbewijs; onverklaarbare afwezigheid op werk; angstig om op vakantie te gaan; niet terugkomen uit land van herkomst; beperkte bewegingsvrijheid; gedragsverandering (bang, boos, teruggetrokken); echtscheiding, huiselijk geweld; uithuwelijking.

Wat kan ik doen bij gedwongen achterlating?

Algemene tips

• Volg bij gevallen van gedwongen achterlating altijd de meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling.
• Neem contact op met het Landelijk Knooppunt voor Huwelijksdwang en Achterlating en/of Veilig Thuis voor advies.
• Ga niet zomaar het gesprek aan met de familie van het (potentiële) slachtoffer. Voer alleen een gesprek met de partner/ouders nadat de situatie en de risico’s van zo’n gesprek met behulp van een deskundige beoordeeld zijn.
• Zet bij een taalbarrière een tolk in. Laat familieleden niet vertalen. Pas ook op met een tolk uit dezelfde woonplaats als het slachtoffer.
• Adviseer het (potentiële) slachtoffer het paspoort altijd bij zich te houden. Als iemand denkt achtergelaten te worden kan diegene ook het paspoort verstoppen of achterlaten bij een vertrouwenspersoon of er kopieën van maken.
• Zoek alvast de contactgegevens op van de Nederlandse ambassade in het land waar deze persoon denkt achtergelaten te worden en geef deze aan de persoon in kwestie.
• Gaat het slachtoffer met het vliegtuig naar het buitenland? Geef als tip om een lepel in de kleding te verstoppen. Dit zal worden opgemerkt op het vliegveld waarna het slachtoffer tegen een douanebeambte kan vertellen over de situatie. Geef wel aan dat het van belang is dat de familie het gesprek met de douanebeambte niet hoort. Dit kan gevaarlijk zijn.
• Laat een slachtoffer dat bang is voor achterlating van tevoren stappen ondernemen om dit te voorkomen door contact op te nemen met Veilig Thuis of de politie.

Bij minderjarige (potentiële) slachtoffers

• Sommige ouders weten niet dat achterlating strafbaar kan zijn. Maak dit duidelijk.
• Ouders zijn zich er niet/weinig van bewust dat achterlating de ontwikkeling van de jongere ernstig kan beschadigen en het probleem niet oplost. Vertel dit aan de ouders. Geef informatie over de rol en het aanbod van beschikbare hulpverlening, opvoedondersteuning en andere instellingen. Blijf in contact met de ouders. Ook als zij zeggen dat het goed gaat en geen bemoeienis willen.
• Sommige ouders zoeken geen hulp. Ze zijn bang om de controle te verliezen en hebben angst voor een uithuisplaatsing. Maak een ouder ervan bewust dat ondersteuning bij de opvoeding nodig, belangrijk en normaal is.
• Bent u leraar? Schakel de leerplichtambtenaar in bij langdurige afwezigheid van de leerling. Vraag bij overplaatsing van een leerling naar een andere school een bewijs van inschrijving.

Bij meerderjarige (potentiële) slachtoffers

• Is bij u bekend dat een huwelijksmigrant gedwongen is achtergelaten? Contacteer dan, met toestemming van het slachtoffer, het LKHA.